به گزارش پایگاه خبری بورس پرس به نقل از دنیای اقتصاد، احسان راکعی عملکرد ۲۵ بانک بورسی و فرابورسی را در سال مالی منتهی به اسفند ۱۴۰۰ با الگوی بین‌المللی کملز که در سراسر جهان برای سنجش عملکرد بانک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، بررسی کرد.
بر اساس این گزارش، الگوی استاندارد بین‌المللی کملز میزان سلامت بانک‌ها را از طریق شش نسبت گوناگون شامل نسبت کفایت سرمایه، کیفیت دارایی، کیفیت مدیریت، وضعیت درآمد، نقدینگی و حساسیت نسبت به ریسک‌‌های بازار، مورد بررسی قرار می دهد.
عملکرد بانک‌ها در حوزه کفایت سرمایه
کفایت سرمایه یکی از مهم‌ترین نشانه‌های مولفه‌های الگوی CAMEL است. این نسبت در سال‌های اخیر یکی از محل‌‌های تمرکز نهادهای نظارتی در ایران برای نظارت بر بانک‌ها است. بر اساس استانداردهای بانک مرکزی، میزان مشخص شده استاندارد برای بانک‌های داخلی، 8 درصد است. طبق محاسبات، تنها سه بانک خاورمیانه، کارآفرین و پاسارگاد توانستند نسبت کفایت سرمایه را بالای استاندارد بانک مرکزی حفظ کنند و دو بانک سینا و ملت نیز در مرز 8 درصد قرار دارند.
این درحالی است که بطور میانگین، نسبت کفایت سرمایه در بانک‌های داخلی حدود منفی 29 درصد است و در این شرایط، 10 بانک از میان 18 بانک مورد بررسی، نسبت کفایت سرمایه مثبت داشته که 5 بانک از این 10 بانک هم نسبت کمتر از 5 درصد داشتند. بدترین عملکرد در این نسبت متعلق به بانک سرمایه بود که نسبت کفایت سرمایه منفی 325 درصدی را به ثبت رساند.
عملکرد بانک‌ها در حوزه کیفیت دارایی‌‌ها
دارایی تقریبا مهم‌ترین رکن هر کسب و کاری است اما موضوع دارایی‌‌ها به‌دلیل اینکه منابع اصلی اعتبارات بانکی و پرداخت سود سپرده‌ها هستند در این گروه از اهمیت بیشتری برخوردار است و بانک‌ها ناچارند برای حفظ توان انجام امور، دارایی‌‌ها را در شرایط سالمی نگه دارند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های دارایی‌‌های بانک‌ها مربوط به مطالبات آنها از وام‌‌گیرندگان است. در نتیجه هرچه مطالبات سالم‌‌تر باشند، دارایی‌‌های بانک هم از سلامت بیشتری برخوردار خواهند بود.
در وهله اول باید دید چند درصد از دارایی‌‌های بانک‌ها را تسهیلات اعطایی تشکیل می‌دهد. در این بخش بطور میانگین 54 درصد از دارایی‌‌های بانک‌ها را مطالبات ناشی از تسهیلات تشکیل می‌دهد. کمترین نسبت را در این بخش بانک ایران زمین با 12. 19 درصد به خود اختصاص داد. پس از آن نیز بانک گردشگری با عدد حدودا 23 درصدی قرار دارد.
در سمت دیگر ماجرا، 81 درصد از دارایی‌‌های بانک سرمایه را مطالبات تشکیل داده در نتیجه این بانک باید مطالبات را بسیار سالم نگه دارد. چراکه ریسک این مطالبات به‌‌شدت می‌تواند دارایی‌‌های بانک را تحت تاثیر قرار دهد. مهم‌ترین نسبت در بحث کیفیت دارایی‌‌ها نسبت مانده مطالبات غیرجاری به مانده ناخالص تسهیلات یا NPL است. این نسبت نشان می‌دهد چند درصد از مطالبات بانک شامل مطالبات غیرجاری می‌شود. مطالبات غیرجاری در بانک ها به سه دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول مطالبات سررسید گذشته است. مطالباتی که 6 ماه از زمان سررسید آنها گذشته باشد در این دسته قرار می‌گیرند.
دسته بعدی مطالبات معوق است که از تاریخ سررسید آنها بین 6 تا 18 ماه گذشته و زمانی که 18 ماه از زمان سررسید مطالبات غیرجاری بگذرد این مطالبات در دسته مطالبات مشکوک‌‌الوصول قرار می‌گیرند. مطالبات بانکی در خرداد ماه بالغ بر 4.3 هزار میلیارد تومان بوده که از این میزان 350 میلیارد تومان مطالبات غیرجاری بود. بر این اساس 8.4 درصد از مطالبات بانکی مربوط به مطالبات غیرجاری می‌شود. طبق محاسبات حاصل از صورت‌‌های مالی سال 1400 این نسبت در کل صنعت بانکی 69. 8 درصد بود که نشان می‌دهد نسبت NPL در ایران حدود 2 برابر این نسبت در سطح جهان است.
حدود 9 بانک کمتر از 8 درصد، دو بانک در مرز 8 درصد و هفت بانک هم نسبت NPL بالای 8 درصد داشتند. بهترین عملکرد در این حوزه مربوط به بانک خاورمیانه بود که 1.57 درصد از مطالبات آن را مطالبات غیرجاری تشکیل می‌دهد. پس از آن بانک رسالت با 2.13 درصد در جایگاه بعدی قرار دارد. ضعیف‌‌ترین عملکرد در این حوزه نیز مربوط به بانک سرمایه بود که 85 درصد از مطالبات آن را مطالبات غیرجاری تشکیل می‌دهد. اختلاف بانک سرمایه با بانک بعدی خیلی زیاد است. بانک آینده که در جایگاه دوم ضعیف‌‌ترین عملکرد در این حوزه قرار دارد، 47.23 درصد از مطالبات را مطالبات غیرجاری تشکیل می‌دهد.
در نسبت ذخیره مطالبات مشکوک‌‌الوصول به مانده ناخالص مطالبات غیرجاری، باز هم بانک خاورمیانه عملکرد بهتری نسبت به دیگر بانک‌ها داشت. در جایگاه بعدی نیز بانک رسالت قرار دارد. اما در انتهای جدول، این‌بار بانک آینده قرار گرفته که حدود 21 درصد از مطالبات آن را مطالبات مشکوک‌‌الوصول تشکیل می‌دهد. در جایگاه بعدی نیز بانک دی قرار دارد که 11.65 درصد از مطالبات آن شامل مطالبات مشکوک‌‌الوصول می‌شود. میانگین این نسبت در صنعت بانکی 6.05 درصد است که 12 بانک زیر مرز 6 درصد و 6 بانک بالای این مرز قرار دارند.
نسبت مطالبات مشکوک‌‌الوصول به کل مطالبات غیرجاری نیز از دیگر نسبت‌‌هایی است که می‌تواند سلامت دارایی‌‌های بانک را نشان دهد. هرچه نسبت مطالبات مشکوک‌‌الوصول به کل مطالبات کمتر باشد، احتمال بیشتری برای تسویه مطالبات بانک وجود داشته و کمتر احتمال دارد بانک به مشکل دارایی های موهومی دچار شود.
در این حوزه بانک گردشگری با اختلاف، عملکرد بهتری نسبت به دیگر بانک‌ها داشت و 1.69 درصد از مطالبات غیرجاری آن را مطالبات مشکوک‌‌الوصول تشکیل می‌دهد. پس از این بانک پارسیان با نسبت حدود 10 درصدی قرار دارد. بانک سرمایه در این بخش هم ضعیف‌‌ترین عملکرد را نسبت به دیگر بانک‌ها داشت و تقریبا تمام مطالبات غیرجاری این بانک را مطالبات مشکوک‌‌الوصول تشکیل می‌دهد.
از دیگر دارایی‌‌های آسیب‌‌زا در صنعت بانک‌ها می‌توان به دارایی‌‌های غیرمولد اشاره کرد. این دارایی‌‌ها بطور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود که شامل مطالبات معوق و سرمایه‌‌گذاری در دارایی‌‌هایی مانند املاک و مستغلات و شرکت‌‌ها است. این دارایی‌‌ها به‌دلیل اینکه ضریب نقدشوندگی پایینی دارند می‌توانند بانک را با مشکل نقدینگی روبرو کنند.
براساس صورت‌‌های مالی سال 1400، بالغ بر 12 درصد از دارایی‌‌های بانک‌ها را دارایی‌‌های غیرمولد تشکیل می‌دهد. با توجه به این موضوع، 9 بانک پایین تر از میانگین و 9 بانک هم بالای میانگین قرار دارند. بهترین عملکرد در این حوزه مربوط به بانک ملت است که 2.26 درصد از دارایی‌‌های آن را دارایی‌‌های غیر مولد تشکیل می‌دهد.
بانک گردشگری هم با اختلاف کمی با ثبت عدد 2.30 درصدی در جایگاه بعدی قرار دارد. در این حوزه بازهم ضعیف‌‌ترین عملکرد مربوط به بانک سرمایه بود که 90 درصد از دارایی‌‌های آن را دارایی‌‌های غیرمولد تشکیل می‌دهد. اختلاف این بانک با دیگر بانک‌ها بسیار زیاد است. به‌طوری‌که در جایگاه بعدی ضعیف‌‌ترین عملکردها، بانک ایران زمین با نسبت 58 درصدی قرار داشته و پس از آن نیز بانک آینده با نسبت 32 درصدی قرار دارد.
ارزیابی کیفیت مدیریت
مدیریت بانک نقش بسزایی در کنترل سلامت بانک دارد. هدف در بررسی کیفیت مدیریت این است که میزان تسلط مدیران بر امور داخلی شرکت و کنترل عوامل مختلف بیرونی باتوجه به عوامل داخلی سنجیده شود. بهترین عملکرد در حوزه نسبت سرانه میزان سپرده‌ها بر تعداد شعب مربوط به بانک خاورمیانه است. عدد این نسبت در این بانک حدود 2.3 هزار میلیارد تومان بود.
پس از این بانک نیز بانک آینده با نسبت سرانه حدودا هزار میلیارد تومانی قرار دارد. در طرف مقابل هم بانک موسسه مالی و اعتباری ملل قرار دارد که این نسبت در آن بانک عدد 100 میلیارد تومانی را ثبت کرد. در نسبت سرانه مانده تسهیلات اعطایی بر حسب تعداد شعب نیز بانک خاورمیانه باز با عدد حدودا 230 میلیارد تومانی در جایگاه اول جدول قرار گرفت. در جایگاه بعدی نیز بانک پاسارگاد با سرانه 700 میلیارد تومانی قرار گرفت.
بررسی وضعیت درآمدهای بانک‌ها
علاوه بر دارایی‌‌ها، درآمد بانک‌ها نیز در عملکرد امور آتی این نهادهای پولی تاثیرگذار است. در نتیجه میزان بازدهی بانک‌ها در سود سازی یکی از ارکان اصلی است که می‌تواند نشان‌دهنده سلامت عملکرد بانک باشد. یکی از نسبت‌‌های مهم در این بخش، نسبت بازده دارایی‌‌ها یا ROA بانک است. این نسبت از تقسیم سود سالانه بانک بر کل دارایی‌‌های آن بدست می‌‌آید. این نسبت بیانگر این است که بانک از دارایی‌‌ها چقدر توانسته سود کسب کند.
میانگین ROA طبق صورت‌‌های مالی سال 1400، منفی 4.23 درصد بود که نشان از وضع وخیم بانک‌ها در بحث درآمدها دارد. زمانی که ROA یک بانک منفی می‌شود به این معنی است که این بانک نه‌تنها نتوانسته سودآوری داشته باشد، بلکه زیان هم ساخته است. در نتیجه صورت کسر منفی شده و حاصل عدد منفی بدست آمده است.
برهمین اساس می‌توان دید پنج بانک دارای میانگین منفی هستند. سه بانک هم نتوانستند به یک درصد برسند و در نهایت بیشترین میزان این نسبت، 5 درصد بود. محاسبات نشان می‌دهد موفق‌‌ترین بانک در نرخ بازده دارایی‌‌ها، بانک پاسارگاد است. در این بین ضعیف‌‌ترین بانک در این حوزه هم بانک سرمایه با نسبت منفی 46 درصد بود. پس از بانک سرمایه هم بانک ایران‌‌زمین با نسبت منفی 16 درصدی قرار دارد.
وضعیت نقدینگی
وضعیت نقدینگی بانک‌ها مستقیما با شرایط آنها برای سرمایه‌‌گذاری و اعطای تسهیلات ارتباط دارد. هرچه وضعیت نقدینگی وخیم‌‌تر باشد، امور آتی بانک بیشتر با مشکل مواجه خواهد شد و این موضوع می‌تواند بانک را ناچار به استقراض از بانک مرکزی کند که در ایران آثار تورمی نه چندان مطلوبی برجای خواهد گذاشت.
یکی از نسبت‌‌های مهم در این بخش، نسبت وجوه نقد به سپرده‌ها است. این نسبت بیانگر این است که در زمان سررسید سپرده‌ها، بانک چه میزان دارایی نقد در اختیار داشته تا بتواند بدهی به سپرده‌‌گذاران را پرداخت کند. طبق محاسبات، بانک خاورمیانه در این بخش بیشترین میزان این نسبت را به خود اختصاص داده است. این بانک با نسبت 20 درصدی در صدر جدول قرار گرفته که به این معنا است 20 درصد سپرده‌ها وجه نقد در اختیار دارد.
پس از این بانک نیز بانک کارآفرین با نسبت 14 درصدی قرار دارد. بدترین عملکرد در این بخش نیز به بانک آینده با 0.07 درصد اختصاص دارد. از دیگر نسبت های مهم، نسبت مانده خالص تسهیلات به مانده سپرده‌ها است. استاندارد این نسبت 75 تا 80 درصد است. بانک‌هایی که نسبت آنها بیش از این استاندارد باشد با کسری نقدینگی مواجه خواهند شد. به این معنی که بانک بیش از منابع نقد، مصرف داشته‌است.
زمانی هم که نسبت یک بانک کمتر از این میزان باشد به این معنی است که این بانک‌ها کمتر به تسهیلات‌دهی مشغول بوده و منابع سپرده‌‌گذاران را صرف امور دیگری کرده‌‌اند. با این تفاسیر، تنها بانک ملت در محدوده استاندارد قرار دارد. پنج بانک بالای استاندارد مورد نظر قرار داشته که در صدر آنها بانک پاسارگاد قرار دارد. 11 بانک هم پایین محدوده استاندارد قرار داشته که بانک ایران‌‌زمین کمترین میزان را به خود اختصاص داده است.
آیا این نسبت‌‌ها کارآ هستند؟
در برخی مواقع، بانک‌ها به طرق دیگر تلاش می‌کنند سود را افزایش دهند. اما معمولا این سودها از محل‌‌هایی شناسایی می‌شوند که کارآیی چندانی برای بانک ندارند. برای مثال بانک‌ها بعضا مطالبات غیرجاری ارزی را تسعیر کرده و این کار موجب رشد سود ارزی شده که در نهایت به شناسایی سودهای موهومی ارزی ختم می‌شود.
یکی دیگر از مسیرهایی که بانک‌ها از آن استفاده می‌کنند، امهال تسهیلات است. امهال به معنای مهلت‌دهی به فرد بدهکار است تا بتواند اقساط را پرداخت کند. در این حالت بدهی‌‌های غیرجاری در ترازنامه را به بدهی‌‌های جاری تبدیل کرده و همین موضوع موجب می‌شود بدهی‌‌های غیرجاری را در نسبت‌‌هایی مانند NPL نشان ندهند. این نسبت‌‌ها در برخی بخش‌ها کارآیی دارند اما در نهایت آنچه کارآیی بانک را نشان می‌دهد بیشتر در دفاتر بانک‌ها بروز پیدا می‌کند که البته به بخش زیادی از آنها دسترسی وجود ندارد.